placzabaw - Szkolnictwo

www.napromieniowani.darmowefora.pl/index.php
Rozwój integracji,być czlowiekiem
Historia zorganizowanego kształcenia dzieci niepełnosprawnych w Europie liczy około 200 lat. W Polsce największe osiągnięcia pedagogiki specjalnej przypadają na okres międzywojenny. Oddzielne szkolnictwo dla dzieci zdrowych i niepełnosprawnych przez długie dziesięciolecia było traktowane jako najwłaściwsze rozwiązanie. Najwcześniej zyskało ono społeczny akces w Stanach Zjednoczonych i w niektórych krajach skandynawskich, głównie w Szwecji. W późniejszym czasie dołączyły Wielka Brytania, Włochy, Niemcy i inne kraje. W Polsce nasilenie zainteresowania problemami ludzi niepełnosprawnych dało się zauważyć w latach
siedemdziesiątych, ale dopiero w latach dziewięćdziesiątych nastąpiło szybkie powstawanie kolejnych placówek: przedszkoli, szkół integracyjnych, szkół z oddziałami integracyjnymi, ośrodków rehabilitacyjnych. Okazało się, że dobre przedszkola i szkoły stają się jeszcze lepsze, gdy przyjmują wszystkie dzieci, a dobrzy nauczyciele stają się bardziej kompetentni, gdy włączają do grupy każde dziecko.

Na przestrzeni wieków zmieniał się stosunek społeczeństw do osób niepełnosprawnych. Stosunek ten ewoluował od pełnej wrogości (łącznie z wypadkami selekcji naturalnej dzieci) poprzez izolację jednostek z naruszonym stanem zdrowia i rozwoju, następnie segregację, do wprowadzania w życie idei społecznej integracji osób niepełnosprawnych. Integracja jest więc kolejnym etapem tej ewolucji, wyrażającym się w akceptacji naturalnego miejsca ludzi niepełnosprawnych w społeczeństwie, w dostrzeganiu ich potrzeb edukacyjnych i życiowych, zmianie charakteru oferowanych im usług1. W ostatnich latach XX wieku liczba dzieci niepełnosprawnych uczących się w integracyjnych formach kształcenia była niewielka. Jak podaje J. Bogucka2, w roku szkolnym 1995/96 do klas integracyjnych w szkołach podstawowych uczęszczało 1950 dzieci niepełnosprawnych, do przedszkolnych oddziałów integracyjnych 1250 dzieci i do klas integracyjnych w szkołach ponadpodstawowych tylko 195 dzieci. Wśród tych dzieci było jedynie około 10% dzieci przewlekle chorych. Natomiast, zgodnie z danymi szacunkowymi na rok 1994, w Polsce na różne choroby przewlekłe chorowało około 470 tysięcy dzieci, w tym około 215 tysięcy dzieci na choroby somatyczne3. Termin integracja (łac. integratio - odnowienie, uzupełnienie) stosuje się w różnych dziedzinach życia, a jego znaczenie jest interpretowane przez przedstawicieli różnych nauk (socjologicznych, psychologicznych, pedagogicznych i innych) jako zespalanie, scalanie, jednoczenie, tworzenie całości4. Integracja nie oznacza
jednak jedności w sensie jednolitości, lecz jedność w różnorodności5. Integracyjny system kształcenia i wychowania polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do szkół masowych i innych placówek, umożliwiając im - w miarę możliwości - wzrastanie i naukę w gronie zdrowych rówieśników. Integrując społecznie niepełnosprawnych, stwarzamy im warunki, aby mogły wychowywać się
w swojej rodzinie, uczyć się w szkole powszechnej, wzrastać w naturalnym środowisku wśród pełnosprawnych rówieśników. Wyeliminowanie uprzedzeń i postaw odrzucających nastąpi szybciej, jeżeli dzieci poznają się, nauczą tolerancji i akceptowania innych. Obcowanie uczniów zdrowych i niepełnosprawnych stanowi szansę dla obu grup, albowiem żaden nauczyciel, bez względu na kompetencje i talent pedagogiczny, nie zastąpi dziecku społecznego otoczenia innych dzieci.

Cele i zadania integracji

U podstaw integracyjnego systemu kształcenia specjalnego leżą następujące założenia:
- Najkorzystniejsze dla rozwoju, wychowania i nauczania dzieci niepełnosprawnych jest przebywanie w gronie
rodziny oraz społeczności osób pełnosprawnych, przy zapewnieniu im warunków zdrowotnych, społeczno-wychowawczych i dydaktycznych.
- Dla przygotowania dziecka niepełnosprawnego do samodzielnego, na miarę jego możliwości, życia w społeczeństwie korzystne jest celowo zorganizowane jego uczestnictwo w tym życiu.
- W procesie wychowania i nauczania dzieci niepełnosprawnych uwzględniamy ich potrzeby i dyspozycje osobowościowe wspólne dla nich i dzieci pełnosprawnych, organizujemy dla obu tych grup identyczne sytuacje wychowawcze, wykorzystujemy jednakowe metody i środki wychowania i nauczania, a wprowadzamy metody i środki specjalne, gdy zachodzi potrzeba ze względu na swoiste trudności dziecka.
- Dzieci i młodzież niepełnosprawna mają prawo do korzystania ze wszystkich stopni i profilów szkolnictwa, z instytucji sportowych, rekreacji i kultury. Instytucje te powinny wprowadzać do swych obiektów odpowiednie urządzenia techniczne, właściwe rozwiązania organizacyjne.
- Okresowa lub częściowa izolacja w zakładach specjalnych niektórych grup dzieci ze względów zdrowotnych (np. reumatycy w sanatoriach) lub dydaktycznych (np. upośledzeni umysłowo w szkołach specjalnych) tylko wówczas nie powoduje negatywnych skutków w ich rozwoju, gdy zakłady te umożliwią dzieciom kontakt ze środowiskiem, w tym z rodziną i z dziećmi pełnosprawnymi.

Integracyjny system kształcenia specjalnego wyznacza nowy kierunek działań społecznych, który wiąże się z modyfikowaniem otoczenia cywilizacyjno-kulturowego, organizacji życia społecznego i postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych, w celu optymalizacji procesu ich społecznej integracji. U podstaw tych działań leży przeświadczenie, że niepełnosprawność w wielu wypadkach mimo rehabilitacji danej osoby powoduje określone ograniczenia. Należy wówczas uznać i zaspokajać specyficzne potrzeby tej osoby, stosując specjalne ułatwienia w jej otoczeniu fizycznym i środowisku społecznym.

Formy i koncepcje kształcenia integracyjnego

Obecnie utrwaliły się następujące formy kształcenia integracyjnego:
- uczęszczanie dzieci niepełnosprawnych do zwykłych klas, w których nie organizuje się dla nich w sposób celowy pomocy specjalnej (integracja pozorna);
- uczęszczanie dzieci do tzw. klas integracyjnych lub przedszkolnych oddziałów integracyjnych, w których uwzględnia się ich specjalne potrzeby i udziela specjalnej pomocy (integracja funkcjonalna);
- uczęszczanie dzieci do klas specjalnych (także terapeutycznych) organizowanych w szkołach ogólnokształcących.

Stopień integracji jest różny - największy występuje w klasach i oddziałach integracyjnych, a najmniejszy w klasach specjalnych. Idee integracji są realizowane zarówno w strukturze szkolnictwa powszechnie dostępnego, w tzw. integracyjnych formach kształcenia specjalnego (integracyjne przedszkola i szkoły, integracyjne oddziały przedszkolne, integracyjne klasy szkolne), jak i w placówkach segregacyjnych (szkoły specjalne, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze). Dąży się jednak do tego, aby placówki o charakterze segregacyjnym nawiązały kontakt ze środowiskiem, w którym są usytuowane, świadcząc sobie wzajemnie różne usługi i wzbogacając przez to program dydaktyczno-wychowawczy.

System integracyjny umożliwia indywidualne podejście do każdego dziecka i zapewnienie mu warunków, aby mogło ono w pełni realizować program szkolny. Mimo że jest on już wdrażany w system edukacji, nadal budzi wiele kontrowersji zarówno w kręgach naukowych, jak i wśród praktyków. Wynika to z dwóch koncepcji kształcenia specjalnego. Pierwsza z nich, to koncepcja integracji pełnej, której istota wyraża się w dążeniu do umożliwienia każdemu dziecku niepełnosprawnemu wychowania i nauczania w jego naturalnym środowisku (w rodzinie, szkole masowej, w środowisku lokalnym) i tworzeniu dla niego w tym środowisku odpowiednich warunków rozwoju, wychowania i nauki. Oznacza to tworzenie nowych placówek edukacyjnych, w których będzie obowiązywał jeden program nauczania i wychowania dostosowany do większości uczniów, lecz każdy
znajdzie tam warunki sprzyjające optymalnemu indywidualnemu rozwojowi.

Druga koncepcja zakłada tak zwaną integrację niepełną, częściową, ograniczoną, określaną też jako odmiana
integracji całkowitej. Jej istota wyraża się "[...] w modyfikowaniu procesu rewalidacji dzieci i młodzieży w istniejących placówkach segregacyjnych, w postaci wprowadzania różnych sytuacji wychowawczych i dydaktycznych, w których wychowankowie niepełnosprawni mają możność przebywania w środowisku osób pełnosprawnych, nawiązywania z nimi kontaktów, odbywania wspólnych zajęć [...], wspólnej zabawy i pracy"8. Dąży się także do tego, aby dzieci niepełnosprawne jak najczęściej przebywały w swoim środowisku rodzinnym, które powinno brać aktywny udział w procesie ich rewalidacji. Większość szkół masowych nie jest w stanie zabezpieczyć dzieciom niepełnosprawnym odpowiednich warunków nauki i rozwoju, gdyż istnieje w nich wiele barier architektonicznych, brakuje niezbędnych pomocy technicznych i dydaktycznych oraz odpowiednio przygotowanej kadry nauczycielskiej.

Ponadto klasy w szkołach masowych są często zbyt liczne, co nie sprzyja prawidłowemu przebiegowi procesu integracji dzieci z odchyleniami w stanie zdrowia i rozwoju, a realizowane programy nauczania i wychowania nie są dostosowane do specyficznych potrzeb tych dzieci. Wszystko to naraża dzieci niepełnosprawne na stres i frustracje, nie sprzyja dobremu opanowaniu przez nie wiedzy i umiejętności i może przyczynić się do eksponowania ich "odmienności", "inności".

Integracja wymaga odpowiedniego przygotowania do niej osób niepełnosprawnych. "Jednym z podstawowych warunków integracji jest maksymalnie usprawnienie fizyczne i psychiczne dziecka z odchyleniem od normy przed włączeniem go do zwykłej klasy. Dziecko winno być świadome swoich możliwości i ograniczeń. Winno umieć się zachować w sytuacjach trudnych, np. w czasie niewłaściwego zachowania się w stosunku do niego
przez jego rówieśników"9. Nauczyciel klasy klasy, w której uczy się dziecko z odchyleniami od normy, powinien pozostawać w kontakcie z jego rodziną i placówkami, w których przebywało dziecko w trakcie leczenia, usprawniania i rehabilitacji.

Specyfika pracy w klasie integracyjnej

W klasie integracyjnej pracuje dwóch nauczycieli: nauczyciel nauczania zintegrowanego oraz pedagog specjalny, pełniący rolę nauczyciela wspomagającego. Oboje są odpowiedzialni za postępy uczniów w równym stopniu. Dzięki pracy dwóch pedagogów możliwa jest indywidualizacja w procesie nauczania każdego ucznia.

Aby dziecko niepełnosprawne mogło się rozwijać i doskonalić swoje umiejętności, dodatkowo zatrudnieni są: logopeda, pedagog-terapeuta, psycholog, pielęgniarka i nauczyciele świetlicy. Zadaniem tych osób jest wspólne oddziaływanie w taki sposób, aby następowało:
- wspieranie indywidualnego rozwoju uczniów,
- tworzenie indywidualnych programów terapeutycznych dla osób niepełnosprawnych,
- dostosowanie treści programowych i pomocy dydaktycznych do potrzeb i możliwości każdego dziecka.

W systemie integracyjnym wszyscy mają równe szanse uczestnictwa w życiu społecznym. Zarówno "zdrowi", jak i niepełnosprawni uczą się tolerancji, akceptacji, otwartości na potrzeby innych, odpowiedzialności, a także życzliwości i wyrozumiałości. Dzieci "zdrowe" są naturalnym bodźcem do działania dla niepełnosprawnych rówieśników, są dla nich wzorcami do naśladowania. Integracja powoduje u dzieci niepełnosprawnych wzrost
motywacji do działania i nauki - rodzi się wiara we własne siły.

Aby uczeń niepełnosprawny stał się integralnym członkiem zespołu klasowego, musi być akceptowany w pełni przez swoich kolegów. Często przyczyną braku akceptacji i złych stosunków z kolegami czy też wzajemnej niechęci są społeczne uprzedzenia, niejednokrotnie przekazywane przez rodziców uczniów pełnosprawnych. Trzeba więc odpowiedzieć na zasadnicze pytania: Co daje integracja osobom z niepełnosprawnością intelektualną, a co normalnie rozwijającym się?

Co daje uczniowi współuczestnictwo w klasie integracyjnej? Do głównych korzyści wynikających z wzajemnego współistnienia i funkcjonowania uczniów w klasie można zaliczyć:
- poznanie nowych kolegów i akceptację innych,
- budowanie poczucia własnej wartości,
- uczenie się tolerancji i empatii,
- przełamywanie własnych słabości i ograniczeń,
- nabycie przydatnych umiejętności interpersonalnych (asertywność, budowanie wiary w siebie i zespół, umiejętność rozwiązywania konfliktów),
- poczucie odpowiedzialności za siebie i innych,
- możliwość uzyskania wsparcia ze strony koleżanek i kolegów z klasy w trudnych sytuacjach,
- zaspokojenie swoich podstawowych potrzeb psychicznych (uznania, akceptacji, bezpieczeństwa, możliwość zespołowego podejmowania decyzji, możliwość podzielenia się swoimi sukcesami z innymi)10.

Zintegrowana klasa jest wynikiem współpracy uczniów i nauczyciela. Zagrożeniem dla integrującej się grupy mogą być zachowania pojedynczych uczniów, którzy nie chcą dostrzec korzyści funkcjonowania w zespole. Uczeń, który przeciwstawia się podejmowaniu zadań przez grupę, walczy o zdobycie w niej wysokiej pozycji lub manipuluje innymi czy też ocenia swoich kolegów, może skutecznie utrudnić zintegrowanie klasy. Wychowawca winien tak zorganizować pracę, aby uczniowie czuli atmosferę bezpieczeństwa i zaufania11.

Nauczyciel pracujący z grupą integracyjną staje się bardziej twórczy i kreatywny. Praca w klasie integracyjnej jest trudna, wyczerpująca, wymaga dużego zaangażowania, cierpliwości, empatii i ciągłego kształcenia się. Daje jednak wiele satysfakcji. Uśmiech i zadowolenie dziecka niepełnosprawnego jest dla nauczyciela największą nagrodą. Dzięki włączaniu dzieci niepełnosprawnych w życie szkoły masowej są one lepiej przygotowane do samodzielności i lepszego radzenia sobie w codziennej rzeczywistości. Warto więc tworzyć klasy integracyjne, a naszą przewodnią myślą powinny być słowa Marii Grzegorzewskiej: "Każdy ma prawo do szczęścia i swego miejsca w społeczeństwie".

s. M. Lidia Mierzwa
Dyrekcji Katolickich Szkół SPSK w
Czerwiennem dziękujemy za udostępnieniew fotografii.

Przypisy:
1. A. Hulek, Kształcenie specjalne w systemie integracyjnym, Warszawa 1993, s. 329.
2. J. Bogucka, Raport o stanie integracyjnych form
kształcenia, Wystąpienie na II Ogólnopolskim Forum Szkół Integracyjnych, Zielona Góra, 24-25
września 1997.
3. E. Góralczyk, Choroba dziecka w twoim życiu,
CM PPP MEN, Warszawa 1996, s. 62.
4. B. Dunaj, Słownik współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo "Wilga", Warszawa 1996, s.
325.
5. W. Jacher, Zagadnienia integracji systemu społecznego. Studium z zakresu teorii socjologii,
PWN, Warszawa 1976, s. 13.
6. A. Maciarz, Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych, WSiP, Warszawa 1987, s. 11.
7. A. Hulek, Kształcenie specjalne w systemie integracyjnym, [w:] W. Pomykało (red.), Encyklopedia
Pedagogiczna, Fundacja "Innowacja", Warszawa
1993, s. 330.
8. A. Maciarz, Integracja społeczna dzieci niepełnosprawnych, WSiP, Warszawa 1987, s. 18, Integracyjny system kształcenia specjalnego, [w:] A.
Hulek (red.) Kształcenie specjalne w Polsce,
CDN, Warszawa 1990, s. 139.
9. A. Hulek, Kształcenie specjalne w systemie integracyjnym, [w:] W. Pomykało (red.), Encyklopedia
Pedagogiczna, Fundacja "Innowacja", Warszawa
1993, s. 330.
10. Z. Janiszewska-Nieścioruk, Uwarunkowania
społecznej integracji [w:] A. Maciarz (red.),
Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych, Impuls, Kraków 1999.
11. A. Maciarz, Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej, Warszawa 1992.

komętować można na http://www.napromieniowani.darmowefora.pl/index.php?topic=1488.0