Dostępność architektoniczna - Budynki

dr inż. Liliana Schwartz

Zgodnie z Konwencją (Art. 9 ust.1) Państwa Strony zobowiązane są do zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do środowiska fizycznego na równi z innymi osobami. Jednym z elementów tworzących dostępne środowisko są dostępne budynki.

W niniejszym opracowaniu pod pojęciem budynki rozumie się:

- budynki mieszkalne wielorodzinne, mieszkania i pomieszczenia pomocnicze itp.

- budynki zamieszkania zbiorowego (hotele, motele, pensjonaty, domy wypoczynkowe, schroniska, internaty, domy studenckie, budynki zakładów karnych, aresztu śledczego, domy rencistów itp.),

- budynki użyteczności publicznej (budynki administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, opieki zdrowotnej, opieki społecznej i socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomi, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, świadczenia usług pocztowych lub telekomunikacyjnych oraz inne ogólnodostępne budynki w tym biurowe i socjalne),

wraz z urządzeniami wewnętrznymi i zewnętrznymi tych budynków (dźwigi, schody, pochylnie, dojścia i dojazdy, parkingi, garaże).

W Polsce istnieje wiele aktów prawnych różnej rangi, które zawierają lub powinny zawierać regulacje dotyczące spraw związanych z obowiązkiem dostosowania budynków do potrzeb niepełnosprawnych mieszkańców i użytkowników czyli zapewnieniem im dostępu do budynków poprzez uniemożliwienie tworzenia nowych barier architektonicznych i urbanistycznych oraz eliminację barier istniejących.

Dla potrzeb tematu przeanalizowano następujące akty prawne i dokumenty:

- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uchwalona 2.04.1997r. (Dz. U. Nr78, poz.483),

- Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. Uchwala Sejmu RP z 13.08.1997r. (M.P. z 13.08.1997r. Nr50, poz.475),

- Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu RP z 1 sierpnia 1997r. ?Karta praw osób niepełnosprawnych?. Warszawa, 25 czerwca 2007r.,

- Ustawa z ??.2007r. o równym traktowaniu. Projekt,

- Ustawa z dnia 27.08.1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Tekst jednolity Dz. U. z 29.01.2008r. Nr14, poz.92),

- Rozporządzenie MP i PS z 27.07.1998r. w sprawie organizacji i trybu działania Krajowej Rady Konsultacyjnej do spraw Osób Niepełnosprawnych oraz zasad uczestnictwa w jej pracach ekspertów, przedstawicieli organów, organizacji i instytucji, nie reprezentowanych w Radzie , a także wysokości wynagrodzenia członków Rady oraz ekspertów i innych osób nie będących członkami Rady za udział w posiedzeniach Rady (Dz.. U. z 4.08.1998r. Nr98, poz.633),

- Rozporządzenie MP i PS z 25.03.2003r. w sprawie organizacji oraz trybu działania wojewódzkich i powiatowych społecznych rad do spraw osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 14.04.2003r. Nr62, poz.560),

- Rozporządzenie MP i PS z 25.06.2002r. w sprawie określenia zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków PFRON (Dz. U. Nr 96, poz.861 z późniejszymi zmianami),

- Ustawa z 27.03.2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 10.05.2003r. Nr80, poz.717 z późniejszymi zmianami),

- Rozporządzenie MI z 26.08.2003r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (Dz. U. z 19.09.2003r. Nr164, poz.1587),

- Rozporządzenie MI z 28.04.2004r. w sprawie projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (Dz. U, z 26.05.2004r. Nr 118, poz.1233),

- Ustawa z 7.07.1994r. Prawo budowlane (Tekst jednolity Dz. U. z 2006r. Nr 156, poz.1118),

- Ustawa z 1.01.2009r. Prawo budowlane (Projekt ? czerwiec 2007r.),

- Rozporządzenie MI z 12.04.2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 15.06. 2002r. 2002r Nr 75, poz.690 i Dz. U. z 12.05.2004r. Nr109, poz.1156),

- Rozporządzenie MI z 3.07.2003r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. z 10.07.2003r. Nr120, poz.1133),

- Rozporządzenie MSW i A z 16.08.1999r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszalnych (Dz. U. z 1999r. Nr74, poz.836),

- Ustawa z 30.08. 1991r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 91, poz.408 z późniejszymi poprawkami do Dz. U. z 2006r. Nr 75, poz. 518 i Nr 143, poz.1032),

- Rozporządzenie MZ z 10.11.2006r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr213, poz.1568),

- Ustawa z 16.07.2004r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz.1800 z późniejszymi zmianami),

- Ustawa z 12.06.2003r. Prawo pocztowe (Dz. U. z 24.07.2003r. Nr 130, poz.1188 z późniejszymi zmianami),

- Rozporządzenie MI z 3.12.2002r. w sprawie zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług pocztowych o charakterze powszechnym (Dz. U. z 18.12.2002r. Nr 217, poz.1832),

- Rozporządzenie MI z 9.01.2004 w sprawie warunków wykonywania powszechnych usług pocztowych (Dz. U. Nr5, poz.34),

- Rozporządzenie MI z 24.03.2005r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do internetu dla jednostek uprawnionych (Dz. U. z 25.04,2005r. Nr 68, poz.592),

- Rozporządzenie MEN i S z 31.12.2002r.w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003r. Nr 6, poz.69),

- Rozporządzenie MSW i A z 31.07.2001r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 81 poz.888),

- Ustawa z 12.09.2002r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz.1386).

Stosunek państwa do osób niepełnosprawnych wyraża najważniejszy akt prawny Konstytucja RP. Prawa niepełnosprawnych obywateli oraz obowiązki władz publicznych wobec nich określono w 3 artykułach (67 ust.1, 68 ust.3,i 69). Mówi się w nich o prawie do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo (sic!), o obowiązku władz publicznych do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku oraz o udzielaniu osobom niepełnosprawnym przez władze publiczne pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Brak sformułowania wyjaśniającego kogo należy rozumieć pod pojęciem osoba niepełnosprawna. Ponadto, zapisy tych artykułów mówią głównie o konieczności zapewnienia osobom niepełnosprawnym opieki i pomocy. Wynika to z faktu, że osoby niepełnosprawne postrzegane są głównie jako ludzie chorzy, niezdolni do samodzielnej egzystencji, którym państwo ma obowiązek zapewnić opiekę. To ostatnie niewątpliwie jest słuszne ale nie tylko o pomoc finansową i opiekę chodzi.

W innych artykułach mowa jest o równych prawach i obowiązkach wszystkich obywateli. Należy domniemywać, że ustawodawca rozumie tu także obywateli niepełnosprawnych. I tak w art.32 ust.1 zapisano, że wszyscy są równi wobec prawa i wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne, a w ust.2, że nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiekolwiek przyczyny. Można by uznać, że zapis iż wszyscy obywatele mają równe prawa, jest zwięzły i jednoznaczny, nie pomija nikogo i nie daje podstaw do dyskryminacji kogokolwiek. Jednak, brak jednoznacznego określenia przyczyn z jakich nikt nie może być dyskryminowany oraz bliższego określenia pojęcia osoba niepełnosprawna, są niewątpliwie jednymi z istotniejszych powodów ciągłego pomijania i/lub marginalizowania wielu problemów i aspektów związanych z możliwością samodzielnego życia tej grupy społecznej. Ciągle pokutuje w Polsce pogląd, że osoby niepełnosprawne to niewielka grupa ludzi, którzy wymagają opieki a nie równego traktowania i możliwości decydowania o własnym życiu w środowisku dostosowanym do ich potrzeb, możliwości i aspiracji.

W artykułach 60, 65 ust.1 i 70 ust.1 i 4 mowa jest o prawie dostępu wszystkich obywateli do służby publicznej, każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz miejsca pracy, prawo do nauki i powszechny równy dostęp do wykształcenia. Warunkiem aby osoby niepełnosprawne mogły w pełni korzystać z konstytucyjnych praw jest życie w dostępnym, wolnym od barier środowisku. Niestety nie jest to w żadnym artykule Konstytucji powiedziane.

Każdy, kogo konstytucyjne prawa zostały naruszone ma prawo wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego (art. 79 ust.1). Niestety długa to i żmudna droga.

Wiele miała wyjaśnić Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, która niestety wbrew początkowym zamiarom nie jest ustawą. Niewątpliwie jest to jednym z powodów, że nie jest ona powszechnie znana a jej zapisy traktowane jako obowiązujące i przestrzegane. W żadnym akcie prawnym nie ma powołania na Kartę i jej odpowiednie paragrafy. Zapisy Karty nie obejmują wprawdzie wszystkich praw i zagadnień istotnych z punktu widzenia dostępności środowiska dla osób niepełnosprawnych, ale wiele spraw rozstrzygają. W Karcie (§ 1.) pod pojęciem osoby niepełnosprawne rozumie się osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi. W tym rozumieniu nie ma znaczenia potwierdzenie niepełnosprawności orzeczeniem lekarskim lub nie. Ważna jest faktyczna niepełnosprawność.

Uchwalając Kartę Sejm RP uznał, że osoby niepełnosprawne nie mogą być dyskryminowane i mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia co oznacza m.in. prawo do życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych w tym prawo dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej, oraz swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu (§1. pkt8), a także prawo do nauki w szkołach wspólnie z innymi swymi rówieśnikami (§1. pkt4), pracy na otwartym rynku pracy (pkt6) oraz do konsultowania aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych przez środowiska je reprezentujące (§1. pkt9). Sejm wezwał Rząd i władze samorządowe (§ 3.) do podjęcia działań mających na celu urzeczywistnienie tych praw oraz do składania corocznych informacji o podjętych działaniach.

Niestety, na przykład w Informacji Rządu RP o działaniach podejmowanych w 2006r. na rzecz realizacji postanowień Karty w zakresie urzeczywistnienia prawa do życia w środowisku wolnym od barier (architektonicznych, urbanistycznych, transportowych, technicznych, w komunikowaniu się i dostępie do informacji) zawarto dane dotyczące jedynie kosztów usuwania barier ze środków PFRON. Środki te zgodnie z Ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przekazywane są samorządom powiatowym i wojewódzkim. Zadania tych samorządów obejmują jedynie mały wycinek spraw związanych z dostosowaniem środowiska. Dotyczą dofinansowania likwidacji istniejących barier architektonicznych w związku z głównie w mieszkaniach osób niepełnosprawnych w związku z ich indywidualnymi wnioskami i dofinansowania robót budowlanych dotyczących obiektów służących rehabilitacji. W Informacji wspomniano tylko, że: ?podobnie jak w latach ubiegłych ministerstwa i urzędy administracji rządowej, w ramach realizowanych inwestycji w siedzibach i placówkach im podległych podjęły działania celem uczynienia zajmowanych budynków i ich otoczenia bardziej dostępnym dla osób z niepełnosprawnością ruchową, z niepełnosprawnością wzroku i z niepełnosprawnością słuchu oraz z upośledzeniem umysłowym. Jednak pomimo tych działań nadal część tych obiektów nie jest dostępna dla osób niepełnosprawnych?. Informacja Rządu RP jest związana z zapisami ww. Ustawy a nie intencją i postanowieniami Karty Praw. Nie daje więc obrazu faktycznych działań podejmowanych w kolejnych latach na rzecz dostępności budynków i środowiska dla osób niepełnosprawnych w tym usuwania barier istniejących i przestrzegania przepisów zabraniających tworzenia nowych. A o to chodziło tworzącym i uchwalającym kartę.

Ustawa o równym traktowaniu (Projekt) - zgodnie z Art.1 celem jej jest zapewnienie równego traktowania, przeciwdziałanie i zwalczanie dyskryminacji w zakresie dostępu do towarów i usług oraz ich dostarczania. O ile słusznie zapisano w tym artykule, że zakazana jest dyskryminacja m.in. ze względu na niepełnosprawność to podany tu zakres zakazu dyskryminacji jest nie wystarczający. Nie uwzględnia bowiem tak istotnej sprawy jak dostęp do środowiska fizycznego, jego elementów i urządzeń. Potwierdzają to zapisy Art.2 punkt ?dostępu do towarów i usług publicznie dostępnych łącznie z mieszkaniami? i Art.3 punkty 5 i 6 wyjaśniające co oznaczają użyte w ustawie określenia ?towary? i ?usługi? . Budynek, dźwig, chodnik, pochylnia czy środki transportu i inne elementy środowiska, w którym żyje człowiek trudno uznać za usługę czy towar. Potwierdza to również zapis Art.4 punkt f) Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Na marginesie trzeba stwierdzić, że projekt ustawy napisany jest nie zbyt jednoznacznie i w tej formie może być trudno zrozumiały dla przeciętnego obywatela.

Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych dotyczy tylko tych osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem lekarskim i które zakwalifikowane zostały do jednego z trzech stopni niepełnosprawności (Rozdz.1 Art.1). W myśl ustawy niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy (Rozdz.1 Art.2 punkt 10). Większość zapisów ustawy dotyczy właśnie spraw związanych z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych. W ustawie mówi się też o rehabilitacji społecznej, która powinna być realizowana m.in. przez likwidację barier (Rozdz.3 Art.9 ust.2 punkt 3) psychologicznych, architektonicznych, urbanistycznych oraz transportowych i w komunikowaniu się utrudniających bądź uniemożliwiających osobom niepełnosprawnym uczestnictwo w życiu społecznym (Rozdz.1Art.2 punkt 5). Taki zapis sugeruje, że do kompetencji służb działających zgodnie z ustawą (Rozdz.7) na rzecz osób niepełnosprawnych należy likwidacja barier w znacznie szerszym zakresie niż wynika to z dalszych artykułów ustawy i praktyki.

W Rozdziale7 wskazano działające na rzecz osób niepełnosprawnych służby i ich zadania. Do Pełnomocnika należy nadzór nad realizacją, inicjowanie i koordynacja działań zmierzających do ograniczenia skutków niepełnosprawności i barier utrudniających osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w społeczeństwie (bardzo ogólne szerokie określenie) oraz m.in. opracowywanie i opiniowanie projektów aktów prawnych (Art.34 ust.2 pkt.6 i ust.6 punkt 1 i 4). Do zadań samorządu województwa realizowanych w ramach ustawy należy jedynie dofinansowanie robot budowlanych dotyczących obiektów służących rehabilitacji w związku potrzebami osób niepełnosprawnych (Art.35) a do zadań powiatu (Art.35a)? dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu się i technicznych tylko w związku z indywidualnymi potrzebami osób niepełnosprawnych. Poza tym, zadaniem wszystkich jest opracowywanie i realizowanie programów np. ?działań na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji społecznej, zawodowej i zatrudniania?. Takie szerokie określenie działań jest powodem szeregu nieporozumień i różnej interpretacji zapisu.

Ustawą (Rozdz. 9 Art.42, 44a, 44b) powołano Krajową Radę Konsultacyjną do Spraw Osób Niepełnosprawnych a przy marszałkach i starostach - odpowiednio wojewódzkie i powiatowe społeczne rady do spraw osób niepełnosprawnych. Do zakresu działania Krajowej Rady należy m.in. przedstawianie propozycji przedsięwzięć zmierzających do integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, rozwiązań w zakresie zaspokajania ich potrzeb i projektów aktów prawnych mogących mieć wpływ na sytuację osób niepełnosprawnych oraz sygnalizowanie potrzeby ich wydania lub zmiany przepisów w tym zakresie. W Ustawie określono skład Krajowej Rady Konsultacyjnej (Art. 43) oraz wojewódzkich i powiatowych społecznych rad (Art. 44c). Niestety z ustawy nie wynika obowiązek powołania tak do Krajowej Rady jak i wojewódzkich czy powiatowych rad, przedstawicieli organizacji osób niepełnosprawnych co niewątpliwie miałoby istotne znaczenie i było zgodne z Kartą Praw Osób Niepełnosprawnych (§1 pkt.9). Podobnie nie ma obligatoryjności powołania przedstawiciela organizacji osób niepełnosprawnych do Rady Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Nie znaczy to, że przedstawiciel taki nie może być powołany, ale obligatoryjność w tym względzie wydaje się wskazana.

Odpowiednie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej określają sposób i tryb działania rad. Rozporządzenie w sprawie organizacji i trybu działania Krajowej Rady Konsultacyjnej do spraw Osób Niepełnosprawnych mówi iż Rada może powoływać stale lub doraźne zespoły problemowe oraz zespół ekspertów (§ 4). Podobnie jak w Ustawie nie zapisano celowości uczestniczenia w tych zespołach, powoływanych przez Radę, przedstawicieli organizacji osób niepełnosprawnych. Natomiast zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie organizacji oraz trybu działania wojewódzkich i powiatowych społecznych rad do spraw osób niepełnosprawnych, organizacje działające na rzecz tych osób, składające wniosek o zainteresowaniu udziałem w posiedzeniach rad, powiadamiane są o terminach i przedmiocie posiedzenia (§ 5.2). Rozporządzenie w sprawie określenia zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków PFRON precyzuje zasady składania wniosków i przyznawania dofinansowania różnych zadań. Poza eliminacją barier w mieszkaniach (indywidualne wnioski) nie obejmują one (zgodnie z ustawą) zadań związanych z dostosowaniem elementów środowiska (§ 2 pkt.4 i § 6 ust.1 pky.1 i 2),.

Wpływ i znaczenie omówionych wyżej ustaw i uchwały na zmianę świadomości społecznej i tradycyjnego postrzegania osób niepełnosprawnych, ich praw i obopólnych obowiązków jest nie do przecenienia. Od jednoznaczności i kompleksowości zawartych w nich regulacji prawnych i sformułowań w znacznej mierze zależą zapisy aktów prawnych dotyczących różnych dziedzin życia.

Z punktu widzenia dostępności budynków podstawowe znaczenie mają dalej omówione 2 ustawy i rozporządzenia wykonawcze do nich.

W Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zapisano jednoznacznie (Rozdz.1 Art.1ust.2), że tak w planowaniu jak i zagospodarowaniu przestrzennym należy uwzględniać zwłaszcza wymagania ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa ludzi i mienia, a także potrzeby osób niepełnosprawnych (punkt 5). Nie określono kogo należy rozumieć pod pojęciem osoby niepełnosprawne ani jakie są potrzeby tych osób. Otwarte jednak pozostaje pytanie czy w tej ustawie powinny znaleźć się wyjaśnienia tych pojęć a jeśli tak to na ile szczegółowe.

Ilekroć w ustawie (Art. 2.) jest mowa o obszarze przestrzeni publicznej rozumie się przez to obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, i poprawy jakości ich życia.(pkt.6). Należy mieć nadzieję, że pisząc o mieszkańcach, ustawodawca miał na myśli także mieszkańców niepełnosprawnych. Dla różnych adresatów ustawy jak pokazuje praktyka nie jest to oczywiste. W żadnym artykule ustawy poza ww. Art.1 ust.2, pkt5 nie ma mowy o osobach niepełnosprawnych. Mówi się o mieszkańcach lub ludziach. Może to być jedną z przyczyn pomijania interesów osób niepełnosprawnych, nie projektowania z myślą o nich i nie brania ich pod uwagę w procesie planowania

W myśl ustawy, w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzględniać należy sprawy dotyczące warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich życia i zdrowia (Rozdz.2 Art.10 ust.1 punkty 5 i 6). W decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego określa się warunki i szczegółowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy wynikające z przepisów dotyczących ochrony środowiska i zdrowia ludzi oraz dziedzictwa kulturowego i zabytków, dóbr kultury oraz wymagań dotyczących ochrony interesów osób trzecich. (Rozdz.5 Art.54 punkty 2b i 2d). I tu też nic o interesach osób niepełnosprawnych. Można przypuszczać, że zwrócenie uwagi na potrzeby osób niepełnosprawnych w punkcie 5, to tylko ?odfajkowanie sprawy?.

W Rozporządzeniu w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, poza wymaganym zakresem części tekstowej i graficznej (§ 1) projektu planu określono wymogi dotyczące standardów przy zapisywaniu ustaleń tekstu planu (§ 4). Niestety wśród tych ustaleń nie uwzględniono wynikających z potrzeb osób niepełnosprawnych. Podobnie w Rozporządzeniu w sprawie projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (§ 4.2).

Ustawa - Prawo budowlane normuje sprawy projektowania, budowy, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych /budynków, budowli, obiektów małej architektury/. (Rozdział 1 Art. 1.)

W ustawie wielokrotnie jest mowa o osobach niepełnosprawnych, w tym poruszających się na wózkach inwalidzkich. Nie ma jednak zapisu kogo, poza poruszającymi się na wózkach, należy pod określeniem osoba niepełnosprawna rozumieć. (Rozdz.1Art.3). Ze względu na zagadnienia, regulowane w tej ustawie wymienienie kogo należy rozumieć pod pojęciem osoba niepełnosprawna lub powołanie na precyzyjne określenie w innej ustawie (gdyby taka była) wydaje się wskazane. W projekcie ustawy nie ma zmiany w tej kwestii.

Podstawowym przepisem jest Art. 5 ust.1 pkt4 Rozdz.1, zgodnie z którym należy projektować i budować ?zapewniając niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, w szczególności na wózkach inwalidzkich. Niestety w tym ważnym artykule nie wymieniono budynków zamieszkania zbiorowego (choć w innych artykułach ustawy i rozporządzenia wydanego na jej podstawie jest o nich mowa). Ponadto określenie ?niezbędne warunki? nie jest precyzyjne i stwarza możliwość dowolnej interpretacji i uznaniowości, pozwala na indywidualną ocenę. W projekcie ustawy treść powyższego artykułu została częściowo poprawiona. Mowa jest o ogólnodostępnych obiektach budowlanych i obiektach przeznaczonych na pobyt ludzi, z wyjątkiem budynków jednorodzinnych i gospodarczych ale ?niezbędne warunki? do korzystania przez osoby niepełnosprawne, w szczególności na wózkach inwalidzkich pozostały (Rozdz.1 Art.10.ust.1 pkt4).

Bardzo ważny jest zapis (Rozdz.1 Art.9 ust.1) mówiący, że dopuszczone w szczególnych przypadkach odstępstwo od przepisów nie może powodować w stosunku do obiektów, o których mowa w art. 5 ust.1 pkt4 - ograniczenia dostępności dla osób niepełnosprawnych. W Rozdziale 4 Art. 36a. ust.1 punkt 5 czytamy, że nieistotne odstąpienie od zatwierdzonego projektu lub warunków pozwolenia na budowę jest dopuszczalne, o ile nie dotyczy  zapewnienia warunków niezbędnych do korzystania z tego obiektu przez osoby niepełnosprawne. Niestety mimo tak jednoznacznych i precyzyjnych zapisów ustawy ? zakazu takiego odstępstwa, w praktyce zdarza się, że odstępstwa ograniczające osobom niepełnosprawnym dostępność budynków są ?niezauważane? lub wręcz dopuszczane przez służby administracji architektoniczno-budowlanej. Niestety w projekcie ustawy (Rozdz.4 Art.51 ust.1 i 2) nie ma jednoznacznego zakazu ograniczenia dostępności dla osób niepełnosprawnych a wprost przeciwnie, dopuszcza się takie odstępstwo i wyrażenie na nie zgody. Zapisano, że istotne odstępstwo od projektu budowlanego, a jako takie traktuje się naruszenie wymagań dotyczących dostępności obiektu budowlanego dla osób niepełnosprawnych, jest dopuszczalne jedynie po uzyskaniu zgody budowlanej. A zgoda może być wyrażona lub nie.

Już w jednej z wcześniejszych nowelizacji ustawy zapisano, że nie wymaga pozwolenia na budowę a jedynie zgłoszenia budowa pochylni przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych (Rozdz.4 Art.29 ust.1 punkt 18). Jednak w praktyce ciągle jeszcze zdarza się, że odpowiednie służby nakładają obowiązek uzyskania pozwolenia co przedłuża procedurę. W projekcie ustawy budowa pochylni też nie wymaga zgody budowlanej (Rozdz.3 Art. 26 ust.9).

Przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę lub o zatwierdzeniu projektu budowlanego właściwy organ sprawdza kompletność projektu budowlanego i posiadanie wymaganych opinii ?(Rozdz.4 Art.35.ust.1 pkt2). Ustawa nie określa jakie opinie są wymagane. Z wielu względów uzasadniony byłby wymóg posiadania opinii jednostki kontrolującej spełnienie warunków dostępności dla osób niepełnosprawnych.

W ustawie zapisano, że projekt architektoniczno-budowlany powinien zawierać opis dostępności obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego dla osób niepełnosprawnych (Rozdz.4 Art.34 ust.3 punkt 2). I tu znowu brak konsekwencji - pominięto budynki zamieszkania zbiorowego. W projekcie ustawy Prawo budowlane błąd naprawiono. Czytamy, że projekt architektoniczno-budowlany dla ogólnodostępnych obiektów budowlanych i obiektów przeznaczonych na pobyt ludzi powinien zawierać rozwiązania zapewniające dostępność osobom niepełnosprawnym, w szczególności na wózkach inwalidzkich (Rozd.3 Art.30 ust.2 pkt3)

Brak zapisu (Rozdz. 6 Art. 66. ust.1punkt 2), że w przypadku stwierdzenia iż obiekt budowlany jest użytkowany w sposób ograniczający lub uniemożliwiający dostępność osobom niepełnosprawnym, co często ma miejsce, właściwy organ jest zobowiązany do wydania decyzji nakazującej usuniecie nieprawidłowości. Dotyczy to także projektu ustawy (Rozdz.6 Art. 68 ust.1 punkt 2}

W projekcie ustawy wśród powodów nie wyrażenia przez odpowiedni organ nadzoru budowlanego zgody na użytkowanie obiektu, nie wymieniono braku jego dostępności dla osób niepełnosprawnych (Rozdz.5 Art.56 ust.5). Podobnie kontrola przeprowadzana przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na użytkowanie obiektu, która dotyczy m.in. zgodności jego wykonania z projektem, nie obejmuje sprawdzenia dostępności obiektu dla osób niepełnosprawnych (Art.57 ust.1 i 3 pkt1).

Do podstawowych obowiązków administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru, podobnie w ustawie (Rozdział jak i w jej projekcie(Rozdział 11), należą nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa budowlanego, wydawanie decyzji administracyjnych i postanowień oraz przyjmowanie zgłoszeń i zawiadomień. Konieczne jest wypracowanie i ustanowienie szybkiej ścieżki skutecznego reagowania tych organów w związku ze zgłaszanymi przez zainteresowanych nieprawidłowościami szczególnie w zakresie nie zapewnienia dostępności budynków.

W ustawie (Rozdział9) nie przewidziano kar za nie przestrzeganie zapisów Artykułu 5 ust.1, punkt4. W projekcie ustawy jest rozdział 12 Przepisy karne. W art.132 pkt1 czytamy iż kto przy projektowaniu lub wykonaniu robót budowlanych w sposób rażący nie przestrzega art. 10 ust. 1 (w którym m.in. zapisano konieczność zapewnienia niezbędnych warunków do korzystania z obiektów przez osoby niepełnosprawne), podlega karze. Terminy ?w sposób rażący? i ?niezbędne warunki? pozwalają na ogromną dowolność ich interpretacji i oceny zapewnienia dostępności budynków.

Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie jest rozporządzeniem wykonawczym do ustawy Prawo budowlane. Ma kapitalne znaczenie dla realizacji budownictwa dostępnego dla osób niepełnosprawnych. Przepisy rozporządzenia (Dział I § 2 ust.1) mają zastosowanie przy projektowaniu i budowie budynków oraz budowli nadziemnych i podziemnych, a także związanych z nimi urządzeń budowlanych. Niestety, na gruncie polskiego prawa nie ma jak dotąd powszechnego obowiązku ani programu likwidacji barier w istniejących obiektach budowlanych tylko ze względu na konieczność zapewnienia ich dostępności. Prace te wykonuje się, w różnym zakresie, przy okazji modernizacji lub remontów prowadzonych z innych powodów.

Podobnie jak w większości aktów prawnych wcześniej omówionych, w rozporządzeniu nie ma wyjaśnienia kogo należy rozumieć pod pojęciem osoby niepełnosprawne (Dział I § 3). Tymczasem, z punktu widzenia konieczności zapewnienia tym osobom dostępności budynków, pod pojęciem osoby niepełnosprawne trzeba rozumieć: ludzi poruszających się przy pomocy sprzętu wspomagającego (kul, lasek, protez, wózków inwalidzkich itp.), z uszkodzonym narządem wzroku, słuchu, z trudnościami manualnymi, starszych, w ciąży, z wózkiem dziecięcym, obarczonych bagażami, oraz innych, którzy mają czasowe trudności w poruszaniu się i słabszych fizycznie. Nie ulega wątpliwości, że w przepisach rozporządzenia powinny być uwzględnione wymagania wszystkich osób niepełnosprawnych, wynikające z różnych skutków niepełnosprawności.

Rozporządzenie zawiera kilkadziesiąt artykułów, w których wskazano zasady i warunki dostosowania budynków mieszkalnych wielorodzinnych, użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego, ich pomieszczeń i urządzeń oraz najbliższego otoczenia do możliwości korzystania z nich przez osoby niepełnosprawne. Część tych artykułów nie budzi zastrzeżeń i w związku z tym nie są dalej omawiane. Niestety przestrzeganie ich i stosowanie w praktyce pozostawia sporo do życzenia. Wiele regulacji wymaga jednak większych lub mniejszych korekt i uzupełnień celem uściślenia zapisów, zapewnienia ich jednoznaczności i kompatybilności. Niektóre są dyskusyjne, inne powinny zostać przywrócone. Są też takie, które są wręcz szkodliwe i wymagają zmiany zapisów i podanych w nich zasad czy parametrów.

Sformułowania:

- ? dostęp do całego budynku lub tych jego części z których osoby te ?mogą korzystać? ? (Dział II Rozdz.2 §16 ust.1),

- ? okna w pomieszczeniach ?przewidzianych do korzystania? przez osoby niepełnosprawne ? (Dział VII § 299 ust.5).

z jednej strony świadczą o istniejącym ciągle jeszcze myśleniu ?segregacyjnym? a drugiej mogą że przewiduje się części budynków i pomieszczenia, z których osoby niepełnosprawne nie mogą korzystać na równi z innymi mieszkańcami czy użytkownikami.

Szereg przepisów zawiera niedomówienia mogące powodować nieporozumienia i szkodliwą dowolną interpretację:

- wskazano konieczność urządzenia potrzebnej liczby miejsc postojowych dla samochodów, z których korzystają osoby niepełnosprawne (Dział II Rozdz.3 § 18 ust.2.). Nie podano jednak na postawie czego ustalać tę liczbę,

- dopuszczono zmniejszenie szerokości miejsca postojowego dla samochodów osób niepełnosprawnych do 2,3 m w przypadku zapewnienia korzystania z przylegającego dojścia lub ciągu pieszo-jezdnego(Dział II Rozdz.3 §21ust.1). Nie powiedziano jaka musi być szerokość tego dojścia czy ciągu dla swobodnego poruszania się kierowcy czy pasażera na wózku inwalidzkim,

- zapisano, że furtki w ogrodzeniu przy budynkach mieszkalnych wielorodzinnych i budynkach użyteczności publicznej nie mogą utrudniać dostępu do nich osobom niepełnosprawnym poruszającym się na wózkach inwalidzkich. (Dział II Rozdz.9 §42 ust.2.) ?Zapomniano? o budynkach zamieszkania zbiorowego.

W innych ?zapomniano? o niepełnosprawnych mieszkańcach i użytkownikach. Ze sformułowań zapisów nie wynika obowiązek zapewnienia im bezpiecznego korzystania i dostępu do rożnych urządzeń związanych z budynkami i otaczająca przestrzenią co może być odebrane jako dyskryminujące:

- każdy budynek? powinien mieć miejsca przystosowane do czasowego gromadzenia śmieci, usytuowane w samym budynku lub w jego otoczeniu (Dział III Rozdz.1 §48 ust.1),

- wejścia z zewnątrz do budynku i pomieszczeń ? należy chronić ? przez zastosowanie przedsionka, kurtyny powietrznej lub innych rozwiązań nie utrudniających ruchu (Dział III § 63),

- zawór odcinający dopływ gazu do urządzenia należy umieszczać ? w miejscu łatwo dostępnym ? (Dział IV Rozdz.7 §173 ust.2),

- wymiary i wyposażenie kabiny dźwigu (Dział IV Rozdz9 §193 ust. 2a) ?Zapomniano? o drzwiach, których szerokość i sposób otwierania są bardzo istotne z punktu widzenia osób niepełnosprawnych,

- tablice informacyjne, reklamy i podobne urządzenia oraz dekoracje powinny być tak usytuowane, wykonane i zamocowane, aby nie stanowiły zagrożenia bezpieczeństwa dla użytkowników budynku i osób trzecich (Dział VII § 293 ust.1), 

- wystawy sklepowe, gabloty reklamowe, a także obudowy urządzeń technicznych nie mogą być wysunięte poza płaszczyznę ściany zewnętrznej budynku o więcej niż 0,5 m - przy zachowaniu użytkowej szerokości chodnika nie mniejszej niż 2 m oraz ?zapewnieniu? bezpieczeństwa ruchu dla osób z dysfunkcją narządu wzroku (Dział VII § 293 ust.3). Inne regulacje mówią o 0,10m. Nie wskazano na czym to zapewnienie ma polegać.

Z rozporządzenia usunięto §17 ustępy 1 i 2 (Dział II Rozdz.2) mówiące o nachyleniu podłużnym i poprzecznym dojść (chodników) a także o wysokości ogólnodostępnych przejść i prześwitów dla pieszych. Podane w nich parametry są istotne z punktu widzenia zapewnienia warunków bezpiecznego poruszania się osób niepełnosprawnych.

Dyskusyjne są zapisy:

- § 16 ust.2 (Dz. II Rozdz.2) - doprowadzenie dojść zapewniających osobom niepełnosprawnym dostęp do budynków nie dotyczy wejść do zakładów karnych, aresztów śledczych, zakładów poprawczych,

- §55 ust.2 (Dz. III Rozdz.1) - w budynkach bez dźwigów, obowiązek zainstalowania urządzenia technicznego umożliwiającego osobom niepełnosprawnym dostęp do pomieszczeń nie dotyczy zakładów karnych, aresztów śledczych oraz zakładów poprawczych,

- §61 ust.2 (Dz. III Rozdz.3) - przystosowanie wejść dla osób niepełnosprawnych nie dotyczy zakładów karnych, aresztów śledczych i zakładów poprawczych.

Zgodnie z konstytucja i polskim prawem karnym osoby niepełnosprawne traktowane są na równi z innymi. Niepełnosprawność fizyczna ani psychiczna sama przez się nie uwalniają osoby niepełnosprawnej od odpowiedzialności karnej. Z zasady skazane osoby niepełnosprawne mogą odbywać karę pozbawienia wolności we wszystkich typach i rodzajach zakładów karnych: zwykłych, przejściowych, dla młodocianych itd. Nie można więc całkowicie wykluczyć potrzeby zapewnienia dostępności tych zakładów.

Istotne zastrzeżenia merytoryczne budzą zapisy, które nie uwzględniają wcale lub wystarczająco praw, wymagań i bezpieczeństwa osób niepełnosprawnych z różnych przyczyn lub są zbyt ogólnikowe np.:

- doprowadzenie dojść zapewniających osobom niepełnosprawnym dostęp do budynków nie dotyczy wejść do budynków w zakładach pracy nie będących zakładami pracy chronionej (Dz.II Rozdz.2, §16 ust.2). Założenie, że osoby niepełnosprawne pracują tylko w zakładach pracy chronionej i że to tylko one powinny być dostępne jest całkowicie błędne i dyskryminujące a także nie jest zgodne z uchwaloną przez Sejm RP Kartą praw (§1 punkt 6) i sprzeczne z Konwencją (Art.27 ust.1),

- zainstalowanie w budynku schodów lub pochylni ruchomych nie zwalnia z obowiązku zastosowania schodów lub pochylni stałych (Dział III Rozdz.4 § 67). Część osób niepełnosprawnych nie może korzystać ani z ruchomych pochylni ani schodów, część ze schodów stałych, część z dźwigów. Zapis tego artykułu nie uwzględnia tych różnych wymagań pozostawiając zbyt dużą dowolność. Zdecydowanie powinny być stosowane rozwiązania i takie i inne,

- podano graniczne wysokości schodów stałych od 0,15m do 0,20m w budynkach o różnym przeznaczeniu (Dział III Rozdz.4 § 68). W normach zagranicznych wysokość stopni to 0,14m do 0,17m. Uwzględniono bowiem możliwość i chęć korzystania z nich przez osoby starsze, niepełnosprawne o kulach, laskach i inne,

- zabrania się stosowania schodów zabiegowych i wachlarzowych w zakładach opieki zdrowotnej (Dział III Rozdz.4 § 69 ust.7) a schodów z noskami i podcięciami w zakładach opieki zdrowotnej i budynkach zamieszkania zbiorowego dla osób starszych i niepełnosprawnych (Dział III Rozdz.4 § 69 ust.8). Ze względu na bezpieczeństwo osób niepełnosprawnych (ale też innych mieszkańców i użytkowników) zakaz stosowania takich schodów  powinien dotyczyć wszystkich budynków poza budynkami mieszkalnymi jednorodzinnymi,

- cały tekst § 71 Dział III Rozdz.4 dotyczący pochylni przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych pomimo, że merytorycznie jest w zasadzie słuszny w obecnej formie może budzić wątpliwości interpretacyjne i projektowe. Szczególnie ważny jest właściwy i precyzyjny zapis ustępu 4 mówiącego o ?wyróżnianiu? krawędzi stopni, które ma szczególnie istotne znaczenie z punktu widzenia bezpieczeństwa osób z uszkodzonym narządem wzroku,

- tekst §306 ust.2 (Dz. VII) bardzo ważny ze względu na bezpieczeństwo szczególnie osób z uszkodzonym narządem wzroku, zawiera poważne błędy merytoryczne,

- treść paragrafów 82 ? 89 Rozdziału 6 Dz. III zawiera wiele błędnych danych tak odnośnie minimalnych wymiarów przystosowanych do korzystania przez osoby niepełnosprawne pomieszczeń higieniczno-sanitarnych (łazienek, ustępów, umywalni, kabin ustępowych) w budynkach zamieszkania zbiorowego, użyteczności publicznej, zakładach pracy, zakładach poprawczych, karnych, aresztach i w ustępach publicznych oraz usytuowania tych pomieszczeń i ich wyposażenia,

- W Dziale III Rozdz.7 §92 ? 95 podane zostały szczególne wymagania dotyczące mieszkań w budynkach wielorodzinnych. Pominięto konieczność zapewnienia osobom niepełnosprawnym dogodnego dostępu do urządzeń sanitarnych i wyposażenia łazienek, oraz możliwości korzystania z wydzielonego ustępu. Minimalne wymiary pomieszczeń mieszkalnych (sypialni, kuchni, przedpokoju i korytarzy) nie zapewniają wygody korzystania z nich przez osoby niepełnosprawne.

- § 298 ust.2 ? 5, Dział VII Balustrady przy schodach, pochylniach, portfenetrach, balkonach i loggiach. Podano błędne wymiary, ponadto brak konsekwencji i jednoznaczności zapisów.

Rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego jest rozporządzeniem wykonawczym do ustawy Prawo budowlane. Określa szczegółowy zakres i formę tego projektu, który będąc podstawą do wydania decyzji o pozwoleniu na budowę. powinien zgodnie z §11 ust.1 zawierać zwięzły opis techniczny i część rysunkową. W §11 ust.2, pkt4 zapisano, że opis dotyczący obiektu użyteczności publicznej i budynku mieszkalnego wielorodzinnego powinien określać sposób zapewnienia warunków niezbędnych do korzystania z nich przez osoby niepełnosprawne. Powtórzony został błąd popełniony w ustawie, pominięto budynki zamieszkania zbiorowego. Jest to kolejny przykład nie do końca przemyślanego i świadomego formułowania zapisów.

Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych określa, jak zapisano w Rozdziale 1 §2 pkt1, warunki utrzymania budynku w stanie zapewniającym w czasie jego użytkowania bezpieczeństwo ludzi i mienia a także ochronę zdrowia i życia a także interesów osób trzecich (punkty 2 i 7). Mówi się o ludziach, mieniu, mieszkańcach i osobach trzecich nie wspomina o osobach niepełnosprawnych. W obecnym stanie świadomości powszechnej nie wydaje się to wystarczające z punktu widzenia zabezpieczenia interesów tych ostatnich. Dalej czytamy (Rozdz.1 §3), że okresowej kontroli podlegają elementy budynku, których uszkodzenia mogą powodować zagrożenie dla bezpieczeństwa osób. W §11 Rozdz.1, że pomieszczenia i urządzenia przeznaczone do wspólnego użytkowania mieszkańców powinny być utrzymywane w stanie technicznym ... zapewniającym właściwe spełnianie założonych funkcji przez cały okres użytkowania. Niby wszystko w porządku, ale w praktyce jakże często widzimy, że nawet wykonane urządzenia zapewniające osobom niepełnosprawnym dostępność budynków i pomieszczeń są zabudowywane, źle utrzymane itd. Brak odpowiednich przepisów prawnych zapewniających szybkie i skuteczne dochodzenie swoich racji szczególnie w tej ostatniej sprawie.

Ustawa o zakładach opieki zdrowotnej. W myśl ustawy zakład opieki zdrowotnej to m.in.:

szpital, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, sanatorium, prewentorium, hospicjum stacjonarne, inny nie wymieniony z nazwy zakład, przychodnia, ośrodek zdrowia, poradnia, ambulatorium, pogotowie ratunkowe, zakład rehabilitacji leczniczej (Dział I Rozdział 1 Art.2 ust.1). Minister właściwy do spraw zdrowia, zobowiązany został do wydania odpowiedniego rozporządzenia i określenia w nim:

- wymagań jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej, oraz

- terminów i zakresu dostosowania do nich zakładu opieki zdrowotnej (Dział I Art.9 ust.2).

Rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej.

Oprócz przepisów zawartych w tym rozporządzeniu istotne znaczenie dla projektowania zakładów opieki zdrowotnej mają przepisy wcześniej omówionego rozporządzenia w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, szczególnie zawarte w § 54 ust.1 Dział III Rozdz.1, a także dotyczące dojazdów, dojść i wejść do budynków. Niestety nie powołano tego rozporządzenia i pominięto w nim wymóg do dostępności zakładów opieki zdrowotnej z zewnątrz.

W przepisach niniejszego rozporządzenia dotyczących wymagań ogólno-przestrzennych uwzględniono potrzeby osób niepełnosprawnych. Podane w nim warunki odniesione do poszczególnych zakładów opieki zdrowotnej zobowiązują do zapewnienia:

- samodzielnego poruszania się osób niepełnosprawnych także na wózkach inwalidzkich w obrębie zakładu opieki zdrowotnej, tak nowego jak i przebudowywanego (Rozdz.2, §15ust.1 i 2),

- dostępności pomieszczeń i urządzeń zakładu także odpowiedniego ich usytuowania (Rozdz.3, §17ust.1),

- odpowiedniej lokalizacji i wyposażenia dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych łazienek i ustępów w przychodniach (Rozdz.3, §27 ust.5 i 6), szpitalach  (Załącznik nr 1) i w zespołach rehabilitacyjnych (Załącznik nr , a także w dziale pobrań Centrum krwiodawstwa (Załącznik nr 4 Cz. III ust.2 pkt3) ustępów dla dawców niepełnosprawnych, w tym na wózkach inwalidzkich.

Zgrzytem jest, że:

- w rozdziale 3 § 27ust.1- 4 dotyczącym zbiorowych i indywidualnych (przy pokojach) pomieszczeń higieniczno-sanitarnych na oddziałach łóżkowych w przychodniach brak wymogu urządzenia pomieszczeń dostosowanych do możliwości korzystania z nich przez niepełnosprawnych pacjentów,

- zezwala się na stosowanie w zakładzie opieki zdrowotnej drzwi przesuwnych, obrotowych oraz wahadłowych przeziernych, pod warunkiem spełnienia wymagania prawa budowlanego w zakresie przepisów o drogach ewakuacyjnych (Rozdz.4 §42 ust.1). Nie jest to zgodne z zapisami rozporządzenia w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki ? o którym mowa na wstępie. Rozporządzenie to, a nie ustawa Prawo budowlane, zawiera regulacje odnośnie warunków stosowania takich drzwi i dróg ewakuacyjnych.

Ustawa Prawo telekomunikacyjne określa m.in. zasady świadczenia usług telekomunikacyjnych oraz prawa i obowiązki użytkowników. Usługa telekomunikacyjna dostępna dla ogółu użytkowników, w myśl ustawy może obejmować korzystanie przez osoby niepełnosprawne ze specjalnych udogodnień (Dz. I Rozdz.1 Art.1 ust.1, Art..2 pkt30f). Świadczenie tych udogodnień zalicza się do zestawu dostępnych usług telekomunikacyjnych (Rozd.2 Art.81, ust.3 pkt5).

Zgodnie z ustawą (Rozdz.2 art.81 ust.6 pkt2) właściwy minister zobowiązany został określić, w drodze rozporządzenia, szczegółowe wymagania dotyczące świadczenia usługi powszechnej oraz świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu, w szczególności:

- wymagania dotyczące udogodnień dla osób niepełnosprawnych, w tym rodzaje urządzeń jakie powinny być oferowane osobom niepełnosprawnym oraz wymagania dotyczące przystosowania aparatów publicznych do używania przez osoby niepełnosprawne.

Ustawa obowiązująca od 2004 roku jest zaprzeczeniem dyskryminacji osób niepełnosprawnych przynajmniej w dostępie do usług telekomunikacyjnych.

Ustawa Prawo pocztowe określa zasady świadczenia usług pocztowych. Usługą taką zgodnie z ustawą jest przyjmowanie, przemieszczanie i doręczanie przesyłek listowych, i paczek oraz, jak zapisano w ustawie, przesyłek dla ociemniałych (Rozdz.1 Art.3 pkt.2a ). Zgodnie z rozdziałem 4 Art. 56 punkty 1-5 świadczący powszechne usługi pocztowe jest zobowiązany zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do nich przez:

- organizację pracy placówek umożliwiającą osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich korzystanie z usług świadczonych przez te placówki oraz tworzenie w nich odpowiednio oznakowanych stanowisk obsługi tych osób,

- umieszczanie nadawczych skrzynek pocztowych w sposób i w miejscu umożliwiającym korzystanie z nich osobie niepełnosprawnej poruszającej się na wózku inwalidzkim,

 - doręczanie do domu osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich oraz niewidomym i ociemniałym a także przyjmowanie od nich przesyłek na ich wniosek bez dodatkowych opłat.

W myśl art.30 ust.2 przesyłki dla ociemniałych nadane przez osobę legitymująca się orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności z tytułu uszkodzenia narządu wzroku (zwaną dalej w ustawie ?osobą niewidomą lub ociemniałą?) jest zwolniona z opłaty pocztowej.

W ustawie z 2003 roku z nie zrozumiałych powodów używa się sformułowań i określeń (np. ?osoby poruszające się za pomocą wózka inwalidzkiego?, ?ociemniali?, ?z uszkodzeniem narządu ruchu powodującym konieczność korzystania z wózka inwalidzkiego?} innych niż funkcjonujące w świadomości społecznej i stosowane w aktach prawnych obowiązujących już nawet w latach 80-tych. Inne wątpliwości, które budzą zapisy ustawy wyjaśniono w rozporządzeniach wykonawczych do niej.

Rozporządzenie w sprawie zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług pocztowych o charakterze powszechnym. W rozporządzeniu powtórzono zapisy ustawy Prawo pocztowe (Art.56 punkty1-5) zmieniając nieco sformułowania i niefortunne określenia. Uściślono też sposób i zakres dostosowania placówek i świadczenia usług osobom niepełnosprawnym tj.:

- wydzielanie odpowiednio przystosowanych i oznakowanych stanowisk,

- doręczanie przesyłek nie tylko osobom na wózkach inwalidzkich ale też osobom z uszkodzeniem narządu ruchu lub innymi schorzeniami uniemożliwiającymi lub ograniczającymi samodzielne poruszanie się oraz osobom niewidomym i niedowidzącym,

- ogłaszanie w placówkach informacji o stosowanych udogodnieniach i świadczonych usługach dla osób niepełnosprawnych oraz o organizacjach, instytucjach lub służbach pośredniczących w świadczeniu usług pocztowych tym osobom,

- umieszczanie nadawczych skrzynek pocztowych w placówkach lub na nieruchomościach użytkowanych przez te placówki w miejscu umożliwiającym osobom niepełnosprawnym także na wózkach inwalidzkich samodzielne korzystanie z nich.

Podany w załączniku nr.1 do rozporządzenia, zgodny z normą PN-T-85001:1999, wzór znaku graficznego do oznakowania stanowisk przystosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych w placówkach świadczących usługi pocztowe o charakterze powszechnym nie jest zgodny ze znakiem międzynarodowym zatwierdzonym rezolucją Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W rozporządzeniu nie podano warunków jakie powinno spełniać przystosowane stanowisko i nie wskazano konieczności zapewnienia dostępnych dojść, dojazdów i wejść do placówek pocztowych.

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków wykonywania powszechnych usług pocztowych określa warunki wykonywania tych usług dotyczące

sposobu ich świadczenia i wymagań w zakresie przyjmowania i doręczania przesyłek oraz przekazów pocztowych (Rozdz.1 § 1).

Szczególne wymagania dotyczą oznaczania przesyłek dla ociemniałych, które powinny być oznaczone przez nadawcę symbolem określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Według załącznika symbol ten ? to znak graficzny koloru białego na czarnym tle. Kolorystyka nie jest zgodna z rezolucją ONZ ani przyjętą barwą znaków informacyjnych a takim jest niewątpliwie stosowany do oznaczania przesyłek.

Rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu dla jednostek uprawnionych. W § 5 rozporządzenia podano szczegółowe warunki jakie muszą być spełnione w placówkach wyznaczonych do obsługi osób niepełnosprawnych. Polegają one na:

- wydzieleniu i oznaczeniu znakiem wg załącznika nr 2 stanowiska przystosowanego do obsługi tych osób, wyposażonego w urządzenia umożliwiające kontakt z osobą niesłyszącą i niemówiącą oznaczonego znakiem wg załącznika nr 3,

- udostępnianiu informacji o miejscach zainstalowania aparatów publicznych przystosowanych do używania przez osoby niepełnosprawne,

- dostarczaniu na żądanie osoby niewidomej oraz słabowidzącej informacji o danych zawartych na fakturze sporządzanych w alfabecie Braille'a lub przy użyciu dużej czcionki albo wysyłanie pocztą elektroniczną,

- udostępnianiu cenników, regulaminów i innych materiałów sporządzonych przy użyciu dużej czcionki albo w formie elektronicznej w formacie tekstowym.

Jak zapisano w rozporządzeniu wyznaczone placówki powinny być dostępne dla osób niepełnosprawnych ruchowo.

Ponadto zapisy rozporządzenia (§ 6) zobowiązują wybranych przedsiębiorców do:

- zakładania aparatów publicznych przystosowanych do używania przez osoby niepełnosprawne i umieszczania ich w sposób i miejscu dostępnym dla osób na wózkach inwalidzkich lub korzystającym z aparatu słuchowego. Zakres przystosowania określa załącznik nr 5,

- znakowania przystosowanych aparatów publicznych oraz kart telefonicznych, w sposób umożliwiający samodzielne korzystanie z nich osobom niewidomym i slabowidzącym,

Niewątpliwie zapisy rozporządzenia są krokiem w dobrym kierunku, ale stosowanie ich tylko w wyznaczonych placówkach i przez wyznaczonych przedsiębiorców budzi zastrzeżenia z punktu widzenia konieczności zapewnienia równych praw w dostępie do usług . Może mieć zastosowanie tylko w okresie przejściowym. Powinien być wyznaczony termin kiedy wszystkie placówki powinny spełniać odpowiednie dla osób niepełnosprawnych warunki.

W rozporządzeniu nie podano warunków jakie powinno spełniać przystosowane stanowisko i nie wskazano konieczności zapewnienia dostępnych dojść, dojazdów i wejść do placówek świadczących usługi telekomunikacyjne.

Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. W myśl rozporządzenia (§ 9.) sprzęty, z których korzystają osoby pozostające pod opieką szkoły lub placówki powinny być dostosowane do wymagań ergonomii a stanowiska pracy w warsztatach, laboratoriach i pracowniach, z których korzystają osoby niepełnosprawne powinny być dostosowane do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności (§ 24).

Zapisano też (§ 32), że przy organizacji oraz ustalaniu programu zajęć i imprez, które maja odbyć się poza terenem szkoły lub placówki oraz wycieczek należy uwzględniać wiek, stopień rozwoju psychofizycznego, stan zdrowia i ewentualną niepełnosprawność osób powierzonych opiece szkoły lub placówki.

W rozporządzeniu nie wskazano konieczności zapewnienia dostępnych dojść, dojazdów i wejść do szkół i placówek oraz nie podano warunków jakie powinny być spełnione aby niepełnosprawni uczniowie mogli bezpiecznie poruszać się i korzystać z pomieszczeń szkół i placówek, nie tylko integracyjnych, a także i ich bezpośredniego otoczenia (§7, §8, §16).

Rozporządzenie w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. Rozporządzenie określa liczbę lokali wyborczych w gminie i warunki techniczne jakie powinny być w tych lokalach spełnione aby wyborcy niepełnosprawni mogli samodzielnie z nich korzystać i w nich głosować (§1 ust.1 i 2). W informacjach dotyczących wyborów lokale komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych winny być oznaczone odpowiednią adnotacją (§ 2 ust.1 i 2). 

W przeciwieństwie do wcześniej omówionych rozporządzeń (placówki pocztowe, usług telekomunikacyjnych, szkoły) w tym rozporządzeniu (§ 3), kompleksowo i szczegółowo wskazano warunki, które muszą być spełnione aby lokal został uznany za dostępny dla osób niepełnosprawnych także na wózkach inwalidzkich, tak z zewnątrz jak i wewnątrz (dojście do miejsca wydania karty do głosowania i miejsca zapewniającego tajność głosowania, usytuowanie i wysokość urny, obwieszczeń i informacji).

Niestety wymiary miejsca zapewniającego tajność głosowania i wysokości progów podane w § 6 ust.2 i § 4ust.3 nie są właściwe tak ze względu na wymiary wózka inwalidzkiego i możliwość pokonywania różnic wysokości jak i parametry obowiązujące zgodnie z rozporządzeniem w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Ponadto w rozporządzeniu nie przewidziano, żadnych ułatwień dla osób niewidomych i slabowidzących oraz głuchych i słabosłyszących.

Ustawa o normalizacji określa podstawowe cele i zasady normalizacji oraz jej organizację i finansowanie (Art. 1). Zgodnie z ustawą (Art.3.) celem normalizacji jest zapewnienie m. in. ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy (pkt3); określenie terminów, definicji i oznaczeń i symboli (pkt7). Zasadą normalizacji jest m.in. uwzględniania interesu publicznego i zgodność z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej (Art.4 pkty2 i 9). Stosowanie Polskich norm jest dobrowolne Art.5 ust.3).

Przy Polskim Komitecie Normalizacyjnym działa Rada Normalizacyjna (Art.18 ust.1.) w której skład wchodzą przedstawiciele organów administracji państwowej, różnych organizacji (wśród których nie wymienia się organizacji osób niepełnosprawnych), szkól wyższych i nauki (art.19 ust.1). Przy PKN działają (Art.23 ust 1) powołane Komitety techniczne, które opracowują Polskie Normy i inne dokumenty normalizacyjne w określonych zakresach tematycznych. W skład Komitetu wchodzą przedstawiciele organów administracji, organizacji i szkół z zachowaniem reprezentatywności wszystkich zainteresowanych określonym zakresem tematycznym Komitetu.

Jednym z prawie 300 komitetów działających przy PKN jest Komitet techniczny Nr 1 do spraw osób niepełnosprawnych, którego zakres tematyczny obejmuje: urządzenia ułatwiające osobom niepełnosprawnym poruszanie się pieszo i środkami transportu, orientację w przestrzeni publicznej, dostęp do budynków i obiektów; przedmioty codziennego użytku; odzież, obuwie i elementy wnętrz; sprzęt rehabilitacyjny i wspomagający. W praktyce niestety, prace Komitetu polegają główniena opracowywaniu (tłumaczeniu norm CEN i ISO) dotyczących sprzętu rehabilitacyjnego i wspomagającego.

b. Stwierdzenie, czy jest to dyskryminacja bezpośrednia, czy też pośrednia, zgodnie z definicjami zawartymi w Konwencji.

Bardzo szeroki zakres spraw mających wpływ na zapewnienie dostępności budynków oraz różny sposób i stopień ich ujęcia w odnośnych przepisach prawnych a także ich odbiór i stosowanie są powodem, że w praktyce mamy do czynienia zarówno z dyskryminacją pośrednią jak i bezpośrednią.

c. Jakich grup/niepełnosprawności dotyczy (niepełnosprawność ruchu, wzroku, słuchu, intelektualnej, przewlekle chorych, uczniów, lokatorów itp.) Opis powinien definiować grupy na tyle konkretnie, by dało się przeprowadzić konsultacje z przedstawicielami tych grup.

Problem dostępności budynków, ich pomieszczeń i urządzeń oraz otoczenia w zasadzie dotyczy wszystkich grup osób niepełnosprawnych bez względu na posiadane przez nie lub nie orzeczenie o niepełnosprawności.

Mając na uwadze sprawy związane z dostosowaniem budynków pod pojęciem osoby niepełnosprawne trzeba rozumieć mieszkańców i użytkowników w różnym wieku (dzieci, młodzież, dorosłych), których niepełnosprawność wynika głównie z niepełnosprawności fizycznej i/lub sensorycznej a w szczególności:

- ludzi poruszających się przy pomocy sprzętów i urządzeń wspomagających (kul, lasek, protez, balkoników, wózków inwalidzkich),

- osoby niewidome i słabowidzące,

- osoby głuche i słabosłyszące,

- ludzi w podeszłym wieku, a także

- osoby z wózkiem dziecięcym,

- kobiety w ciąży,

- innych, którzy w wyniku choroby lub wypadku mają stałe lub czasowe trudności w poruszaniu się i są słabsi fizyczne.

Ludzie ci to ponad 30% naszego społeczeństwa.

Takie określenie pojęcia osoby niepełnosprawne jest zgodne z Konwencją (Art.1 Cel), gdzie mowa jest o wszystkich osobach niepełnosprawnych do których zalicza się ludzi z naruszoną sprawnością fizyczną, umysłową, intelektualną, sensoryczną, które w interakcji z różnymi barierami mogą utrudniać tym osobom pełne uczestnictwo w życiu społecznym na zasadach równości z innymi.

2. Identyfikacja źródła problemu w systemie prawnym.

a. Określenie, czy zjawisko pochodzi wprost z zapisów prawnych, czy też z ich interpretacji/praktyki. Nie zawsze problem wynika wprost z zapisów, ale czasem wynika z niejasności, dowolności interpretacji, fakultatywności itp.

W aspekcie dostępności budynków zostało przeanalizowanych 25 aktów prawnych (ustaw, rozporządzeń i uchwała). W zasadzie we wszystkich są zapisy mające bezpośredni lub pośredni wpływ na projektowanie i budowanie zgodnie z potrzebami osób niepełnosprawnych. Problem wynika więc nie tyle z braku przepisów co z:

- nie zawsze właściwego ich formułowania, czasem wręcz złego pod względem merytorycznym, często powierzchownego, niejednoznacznego i nie zgodnego z przepisami zawartymi w tym samym akcie prawnym lub w innych,

- interpretacji przepisów nie zawsze zgodnej z intencją tworzących i uchwalających akt prawny ale czasem też dlatego, że sformułowanie przepisu na to pozwala,

- braku świadomości i zrozumienia wagi i znaczenia problemów wynikających z niedostosowania budynków do potrzeb osób niepełnosprawnych, co dotyczy tak urzędników, jak ludzi bezpośrednio związanych z procesem projektowo- inwestycyjnym, a także nie rzadko przygotowujących i uchwalających przepisy,

- stosowania odstępstw, omijania lub nie przestrzegania przepisów z przyczyn jak wyżej i/lub imię źle pojętej oszczędności,

- braku skutecznego systemu kontroli i egzekwowania stosowania przepisów i prawidłowego wykonania.

b. Identyfikacja gałęzi prawa ? czyli określenie, w jakiej części systemu prawnego umiejscowiona jest dana norma prawna (na przykład prawo rodzinne, prawo ubezpieczeniowe itp.) Czasem mogą to być różne gałęzie prawa.

Akty prawne tu analizowane należą do gałęzi: prawo państwowe i prawo administracyjne.

c. Identyfikacja aktu prawnego z pełną metryką: tytuł, akt promulgacyjny, data wydania itp.

Analizowane akty prawne z ich pełną metryką opisane są w części I punkt 1 Opis problemu str.1 do 3.

d. Precyzyjne określenie przepisów odpowiedzialnych za występowanie

zjawiska dyskryminacji (artykuły, paragrafy, akty powiązane).

Wskazane niżej przepisy zawarte w różnych aktach prawnych, nie koniecznie ściśle i tylko, ujmujących sprawy dostępności budynków w różnym stopniu i zakresie odpowiadają za występowanie zjawiska dyskryminacji.

- Konstytucja: art.67 ust.1, art.69, art.32 ust.1 i 2;

- Ustawa o równym traktowaniu (projekt): art.1, art.2 pkt.8;

- Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych: rozdz.3 art.9 ust.2 pkt.2, rozdz.1 art.2 pkt.5, rozdz.9 art.43 i art.44c;

- Rozporządzenie w sprawie organizacji i trybu działania Krajowej Rady Konsultacyjnej do spraw osób niepełnosprawnych oraz ?: § 4 ;

- Rozporządzenie w sprawie organizacji oraz trybu działania wojewódzkich i powiatowych społecznych rad do spraw osób niepełnosprawnych: § 5 ust.2;

- Rozporządzenie w sprawie określenia zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków PFRON: §2 pkt.4, §6 ust.1 pkt.1 i 2;

- Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym: art. 2, rozdz.2 art.10 ust.1 punkty 5 i 6, rozdz.5 art.54 punkty 2b i 2d;

- Rozporządzenie w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego: § 4;

- Rozporządzenie w sprawie projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego: § 4 ust.2;

- Ustawa Prawo budowlane: rozdz.1 art.5 ust.1 pkt.4, rozdz.4 art.35 ust.1 pkt.2, rozdz.6 ust.1 pkt.2;

- Ustawa prawo budowlane (projekt): rozdz.1 art.10 ust.1pkt.4, rozdz.4 art.51 ust.1 i 2, rozdz.6 art.68 ust.1 pkt.2;

- Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich otoczenie: dział I § 3, dział II rozdz.2 §16 ust.1, dział VII §299 ust.5, dział II rozdz.3 §18 ust.2, dział II rozdz.9 §42 ust.2, dział III rozdz.1 §48 ust.1, dział III §63, dział IV rozdz.7 §173 ust.2, dział IV rozdz.9 §193 ust.2a, dział VII §293 ust.1 i 3, dział II rozdz.2 §16 ust.2, dział III rozdz.1 §55 ust.2, dział III rozdz.3 §61 ust.2; dział III rozdz.4 § 67, dział III rozdz.4 § 68, dział III rozdz.4 § 69 ust.7, dział III rozdz.4 § 69 ust.8, dział III rozdz.4 § 71, dział VIII §306 ust.2, dział III rozdz.6 § 82 do 89, dział III rozdz.7 § 92 do 95, dział VIII § 298 ust.2 do 5;

- Rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego: § 11 ust.2 pkt.4;

- Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych: rozdz.1 § 2 pkt.1, 2 i 7, rozdz.1 § 3;

- Rozporządzenie w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej: rozdz.3 § 27 ust.1 do 4, rozdz.4 § 42 ust.1,

- Rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących świadczenia usługi powszechnej oraz wymagań dotyczących świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do internetu dla jednostek uprawnionych: § 5 i § 6;

- Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach: § 7, § 8, § 16;

- Ustawa o normalizacji: art.19 ust.1 i art.3.

d. Określenie organu stanowiącego prawo i organu odpowiedzialnego za implementację (na przykład Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej). W wypadku ustaw nie jest to konieczne.

Sejm RP, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Infrastruktury, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Zdrowia, Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Urząd Komunikacji Elektronicznej i Polski Komitet Normalizacyjny.

e. Odniesienie do konkretnych zapisów w Konwencji ? odpowiedni artykuł, ustęp lub punkt.

Artykuł 9 ust.1 punkt (a) ? wg Konwencji: ?budynki, urządzenia wewnętrzne i zewnętrzne, szkoły, mieszkania, instytucje zapewniające opiekę medyczną i miejsca pracy?.

f. Uwagi dodatkowe, w których można zawrzeć sugestie, wątpliwości, odnalezione inne problemy.

Dodatkowym problemem jest brak norm krajowych (Polskich Norm) dotyczących szeroko rozumianego budownictwa bez barier, określających na przykład parametry techniczno- przestrzenne do projektowania budynków zgodnie z wymaganiami osób niepełnosprawnych czy też norm szczegółowych dotyczących urządzeń i wyposażenia budynków o różnym przeznaczeniu zgodnie z ww. wymaganiami. Normy takie od lat istnieją nie tylko w krajach Unii Europejskiej. Kilka poradników i podręczników dla projektantów wydanych przed wielu laty w małym nakładzie trafiło do niewielu odbiorców.

Część II:

Rekomendacje zmian.

Poza wskazanymi w punkcie 1a i 1d przepisami, które powinny zostać skorygowane, uściślone bądź wręcz zmienione ze względu na podane parametry, słownictwo i inne błędy (choćby ?inwalidztwo? w Konstytucji RP), jest szereg spraw natury ogólnej, które winny znaleźć wyraz w nowelizacji istniejących lub w nowych aktach prawnych.

We wszystkich aktach prawnych konieczne jest podkreślenie faktu istnienia w społeczeństwie osób niepełnosprawnych. Biorąc pod uwagę stan świadomości społecznej nie są wystarczające sformułowania ?wszyscy mieszkańcy?, ?wszyscy obywatele?, ?ludzie? itp. W zależności od rodzaju aktu prawnego i jego rangi oraz spraw, które on normuje, różna powinna być szczegółowość zapisu od najbardziej ogólnego na przykład:

- w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej - wszyscy bez względu na ich trwałą lub czasową niepełnosprawność są ? (art.32),

przez określenie grup osób niepełnosprawnych, których dany akt prawny dotyczy na przykład jak obecnie:

- w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej ? ?osoby, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem?, czy jak

- w Karcie praw osób niepełnosprawnych ? ?osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub czasowo ogranicza ?? (należałoby zgodnie z Konwencją dodać sensoryczna)

po postulowane szczegółowe wskazanie osób, których dany akt prawny dotyczy ze względu na skutki czy przyczyny ich niepełnosprawności i niedostosowanie środowiska fizycznego - tu budynków, a więc:

- w ustawie Prawo budowlane i rozporządzeniach wykonawczych do niej ? osoby wymienione w punkcie 1c.

I tak w rożnych aktach prawnych powinien znaleźć się zawsze zapis:

- ilekroć w ustawie/rozporządzeniu jest mowa o: osobach niepełnosprawnych należy przez to rozumieć .....

Problem określenia pojęcia ?osoby niepełnosprawne? powtarza się i dotyczy również innych ustaw i rozporządzeń analizowanych w tym opracowaniu i ma istotne znaczenie tak dla wszystkich, którzy powinni się do tych aktów prawnych stosować lub na nie powoływać.

Można też rozważyć inną drogę rozwiązania problemu. Wiązałoby się to ze zmianą rangi Karty Praw Osób Niepełnosprawnych tj. doprowadzeniem do ustanowienia jej przez Sejm RP jako ustawy zamiast dotychczasowej uchwały, co również z innych względów byłoby wskazane.

W ustawie Karta praw osób niepełnosprawnych powinny znaleźć zapisy wskazujące szczegółowo osoby, które należy rozumieć jako niepełnosprawne z różnego punktu widzenia np. szeroko rozumianej dostępności budynków - mieszkańcy i użytkownicy , w aspekcie dostępności innych elementów środowiska - pasażerowie, piesi, kierowcy, w szczególnych sprawach - jeszcze ściślej: pracownicy, uczniowie, studenci itd. W aktach prawnych wiążących się z zapewnieniem osobom niepełnosprawnym równych z innymi praw wystarczyłoby wtedy powołanie na ustawę Karta Praw i odpowiedni jej paragraf. W Karcie należałoby również wskazać wszystkie bariery utrudniające osobom niepełnosprawnym samodzielne życie zgodnie z ich aspiracjami, potrzebami i oczekiwaniami.

Dobrze byłoby gdyby w aktach wykonawczych (rozporządzeniach) do ustawy Karta praw osób niepełnosprawnych lub w samej ustawie zawarte zostały zapisy:

- regulujące obowiązek powoływania/udziału przedstawicieli organizacji osób niepełnosprawnych w różnych organach opiniujących, doradczych i stanowiących,

- określające zakres kompetencji i odpowiedzialności jednostek administracji państwowej, samorządowej oraz organizacji społecznych,

- wskazujące sposób finansowania, kontroli i koordynacji działań na rzecz wszystkich grup osób niepełnosprawnych i ochrony ich interesów.

Warto byłoby zapoznać się z opinią ówczesnego Rzecznika Praw Obywatelskich odnośnie projektu Karty praw osób niepełnosprawnych i wykorzystać zawarte w niej uwagi.

Bardzo ważna z wielu względów jest projektowana ustawa o równym traktowaniu. Z punktu widzenia zapewnienia dostępności środowiska fizycznego podany w niej zakres zakazu dyskryminacji, ograniczony do dostępu do towarów, usług i mieszkań jest stanowczo nie wystarczający i powinien zostać uzupełniony. W Konwencji mówi się nie tylko o towarach i usługach, ale także o wyposażeniu i urządzeniach (Art. 4, ust.1punkt (f). Warto byłoby dodać jeszcze: obiekty budowlane, budynki i budowle (w rozumieniu ustawy Prawo budowlane Art.3 punkty 1, 2 i 3). Ponadto, wydaje się wskazane wyjaśnienie w ustawie o jakiej niepełnosprawności jest mowa lub odwołanie do właściwego sformułowania w odpowiednim paragrafie ustawy Karta praw osób niepełnosprawnych, jeśli taka zostanie ustanowiona.

Odnośnie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, wskazane wydaje się ustawowe zapewnienie wzmocnienia kadrowego i organizacyjnego służb, szczególnie w biurze Pełnomocnika, tak aby były one w stanie sprostać nakładanym przez ustawę zadaniom i szersze niż dopuszcza ona teraz przeznaczanie środków PFRON, albo ograniczenie zapisów ustawy do faktycznie realizowanych zadań i możliwości. Obecnie zapisy sugerują znacznie większy zakres zadań które mogą i powinny być realizowane na jej podstawie niż ma to miejsce w praktyce. W ślad za ewentualnymi zmianami w ustawie powinny ulec odpowiednim zmianom rozporządzenia wykonawcze na jej podstawie wydane.

Ze względu na przewidywane 1 stycznia 2009 roku wejście w życie obecnego projektu nowej ustawy Prawo budowlane należałoby obecnie skoncentrować się na zgłoszeniu uwag i odpowiednich zmian do niej. Rozporządzenia wykonawcze do tej ustawy zachowują ważność do czasu wprowadzenia nowych, nie dłużej jednak jak 24 miesiące od wejścia ustawy w życie. Dlatego trzeba podjąć decyzję czy postulować wprowadzenie zmian (a jest ich dużo szczególnie do rozporządzenia w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich otoczenie) do obecnych czy do nowych rozporządzeń.

Wskazane jest prawne uregulowanie spraw związanych ze składaniem skarg przez osoby niepełnosprawne, w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami ? złym wykonaniem lub zaniechaniem wykonania, i szybkim egzekwowaniem ?naprawienia szkody? po nałożeniu kary. Zaostrzenie prawa w kierunku wypracowania szybkiej i skutecznej ?ścieżki dochodzenia swoich racji? w drodze administracyjnej (poprzez służby administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru) wydaje się zasadne.

Warto też zastanowić się nad prawnym sposobem zachęcenia (zobowiązania) władz samorządowych do:

- podejmowania i popierania (także finansowego) osób prawnych i innych w działaniach, których celem jest usuwanie barier istniejących (np. likwidacja schodów w wejściach do sklepów) i stosowanie rozwiązań z myślą o osobach niepełnosprawnych np. informacji pisanych dużą czcionka, pismem Braille?a itp.,

- powoływania w urzędach gmin pełnomocników ds. osób niepełnosprawnych, w których gestii byłoby inspirowanie i nadzór nad działaniami zapewniającymi dostępność środowiska,

- podejmowania uchwał np. w sprawie harmonogramu działań na rzecz realizacji np. zobowiązań zapisanych w Konwencji.

Celem uniknięcia nieporozumień należałoby doprowadzić do uregulowania w polskich przepisach (normach) zasad stosowania i wzoru znaków ? symboli graficznych zgodnych z symbolem międzynarodowym zatwierdzonym rezolucją Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Nowe regulacje prawne ani nowelizacja istniejących nie pociągają za sobą znaczących skutków finansowych, szczególnie w przypadku projektowania nowych budynków i zapewnienia ich dostępności w trakcie realizacji a nie w drodze późniejszych zwykle kosztownych ?przeróbek?. Niewielki procentowo wzrost kosztów może wynikać z instalacji dźwigów lub innych urządzeń podnośnikowych. Trzeba jednak pamiętać, że urządzenia te jak i inne rozwiązania realizowane z myślą o niepełnosprawnych mieszkańcach i użytkownikach służą wszystkim. Nie są projektowane dla bliżej nie określonej garstki ludzi. Ponadto, dzięki dostępności budynków osoby niepełnosprawne mogą samodzielnie żyć i pracować co w rezultacie przynosi zyski i opłaca się wszystkim.

Uwagi dodatkowe

Wskazane jest użycie dostępnych, przewidzianych prawem środków aby doprowadzić do na opracowania odpowiednich norm krajowych PN i różnego rodzaju wytycznych, poradników, podręczników itd.

Pomimo, że normy zgodnie z ustawą o normalizacji nie są obowiązkowe, to mogą być wprowadzone do obowiązkowego stosowania przez odpowiednich ministrów. Poza tym nie przestrzeganie normy, w przypadku udowodnienia powstałej szkody z powodu nie stosowania się do jej przepisów przez projektanta czy wykonawcę powoduje, że ponoszą oni pełną odpowiedzialność także finansową.
Wiadomość można skomentować na naszym forum (kliknij tu)